Isaak Emmanuiłowicz Babel urodził się pod koniec XIX wieku w Odessie. Pochodził z zamożnej rosyjskiej rodziny kupieckiej i już jako piętnastolatek zaczął pisać pierwsze opowiadania. W rosyjskiej wojnie domowej walczył po stronie komunistów, później służył w Czeka i jako oficer polityczny uczestniczył w konflikcie polsko-rosyjskim, tym rozsławionym Cudem nad Wisłą. Debiutował w czasopiśmie Letopiś, do którego dostał się dzięki znajomości z Maksymem Gorkim. W latach dwudziestych zaczął publikować pierwsze teksty wydane później w zbiorze Armia konna i inne utwory.

Jaka znowu armia konna? Ano 1 Armia Konna Siemiona Budionnego, która w czasie wojny polsko-rosyjskiej walczyła na Ukrainie i została zatrzymana dopiero pod Zamościem. Babel towarzyszył jej, niechętnie biorąc udział w bitwach. W otwierającym tom dzienniku zapisał swoje spostrzeżenia z tej kampanii, niemalże dzień po dniu, miesiąc po miesiącu. Innymi słowy, ukazał „znany nam” konflikt z innej perspektywy. I wcale nie oznacza to, że wszystko starannie wygładził, a gwałty, morderstwa i rabunki ukrywał. Wręcz przeciwnie, był nimi zniesmaczony, ale też tłumaczył, dlaczego żołnierze są tacy, jacy są.

Co ciekawe, Babel w dążeniu do prawdy nie ograniczał się do opisywania swoich ludzi. Pokazywał okrucieństwo Rosjan, ale też wymieniał zbrodnie popełniane przez Polaków, którzy nie byli wiele lepsi (a może nawet gorsi). Pozostałe utwory mają charakter anegdotyczny. To z reguły opowiadania opisujące konkretne wydarzenia i postacie, czasami dramatyczne, innym razem komiczne epizody wojenne. Ich bohaterami nie byli wysoko postawieni dowódcy, a szeregowi żołnierze, czasami nawet stangreci. Jak myśleli? Jak działali? I jak radzili sobie mieszkańcy mijanych wiosek, co działo się z Żydami? Armia Konna i inne utwory otwiera też oczy na przyczyny rzezi wołyńskiej. Przede wszystkim zaś uświadamia, że wojna to zło.

Po premierze tomu Armia konna i inne utwory Babel został uznany za zdrajcę, człowieka, który szkaluje niezwyciężoną Armię Czerwoną. Przez całe lata żył z tym piętnem, aż w końcu w 1939 roku – w ramach czystek – został aresztowany, osądzony i skazany na śmierć za to, co między innymi w tym tomie opublikował. Niektórzy twierdzą, że zginął przede wszystkim przez bliską znajomość z Jewgieniją Gładun-Chajutiną, wówczas żoną Jeżowa, ludowego komisarza NKWD. Być może tak było, ale to właśnie fragmenty Armii konnej czytano na jego procesie.

Joel

Armia konna i inne utwory
Autor: Izaak Babel
Przekład: Jerzy Pomianowski
Wydawnictwo: Polityka

Polub nas na Facebooku i Twitterze.